नेपाल विद्या: सिद्दान्त र प्रयोग

भनिन्छ, देशको छिमेकी अथवा सँधियार फेर्न सकिँदैन तर गजब भएको छ, हाम्रो दक्षिणको छिमेकी फेरिएको छ । सन् १८९६ डिसेम्बर १ मा लुम्बिनी पुनः पत्ता लाग्दाको हाम्रो दक्षिणी छिमेकी सन् १९४७ देखि फेरिएको छ । तर विडम्बना ! आचरण भने फेरिएन । त्यसैले त बुद्ध तथा लुम्बिनी र कपिलवस्तुबारे पहिलेको र पछि फेरिएको छिमेकी अहिले पनि विवादास्पद समान धारणा राख्छन् । बुद्ध आफैमा सत्य हुन् र विवादमा घिसारि रहनु पर्ने नाम होइन । तिनै बुद्धको जन्म र जीवन कालका स्थानबारे किन दक्षिणी छिमेकीका आँखा लागि रहन्छन् ? राजपाट त्यागेका बुद्धको राजनीतिले दक्षिण एसिया नै कसरी प्रताडित छ र बुद्ध राजनीति र व्यापारको होड किन चलि रहेको छ ? यी प्रश्नको जवाफ लुम्बिनी र कपिलवस्तुको राजनीतिक उत्खनन गर्दा पाइएको छ ।

प्राचीन कालदेखिको नेपाल काठमाडौं उपत्यका कि त्यसबाहिरको भूक्षेत्र पनि हो ? नेपाल जातीय हो कि भौगोलिक नाम हो ? किरात र लिच्छविका अध्ययन क्षेत्र कस्ता छन् ? नेपालका बासिन्दा र तिनले बोल्ने भाषा कसरी र कहिलेदेखि नेपाली नै भयो ? गोर्खाका राजा पृथ्वीनारायण शाहले नेपाल मण्डलमा विजय हासिल गरेपछि मात्र नेपाली भाषा नेपालमा प्रचलनमा आएको हो कि त्यसअघि पनि नेपाली नै थियो ? बेलायती अध्ययन परम्पराको गलत अभ्यासमा नेपाली भाषाले केकस्तो अस्तित्वको लडाइँ लड्नु परेको थियो ? गोर्खा, पर्वते वा खस अङ्ग्रेजले जे जे भनिदिए त्यही नेपाली हो त ? उर्बर ल्याटिन परम्पराको अध्ययनलाई बेलायतीले किन जानाजान उपेक्षा गरे र नेपाल र नेपालीलाई आफ्नो स्वार्थसिद्ध गर्ने गरी प्रयोग गरे ? सिला खोजेको भाषाले यी प्रश्नको जवाफ दिन्छ।